ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΣΤΡΑΤΟΥΔΑΚΗ – Η ΜΑΘΗΤΕΙΑ ΜΟΥ ΔΙΠΛΑ ΤΟΥ, Ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ, Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ
Συμπληρώνονται σήμερα έξι μήνες από τον θάνατο του πλαστικού–κρανιοπροσωπικού χειρουργού Αλέξανδρου Στρατουδάκη. Η θλίψη για τον χαμό του είναι ακόμα νωπή, τόσο σε όλους εμάς που είχαμε το προνόμιο να μας επιλέξει για συνεργάτες του όσο και στους ίδιους τους ασθενείς του. Το κενό που αφήνει τεράστιο, αν και φοβάμαι πως θα περάσει καιρός μέχρι να συνειδητοποιήσουμε τις πραγματικές του διαστάσεις.
Ο Αλέξανδρος Στρατουδάκης.
Για τη ζωή και το έργο του Στρατουδάκη αναφέρθηκα εγκαίρως, ως όφειλα, στις ιστοσελίδες της Ελληνικής Εταιρείας Πλαστικής Επανορθωτικής και Αισθητικής Χειρουργικής (ΕΕΠΕΑΧ) και της American Cleft Palate Association, αντιστοίχως – σύντομα αναμένεται σχετική δημοσίευση και στο επιστημονικό περιοδικό Plastic and Reconstructive Surgery.⁽¹⁾ Ωστόσο, θεωρώ επιβεβλημένο να γράψω πάλι για κείνον, αφιερώνοντάς του την παρούσα ενότητα. Συγχρόνως, θα ήθελα να μιλήσω για την επιστημονική μου σχέση μαζί του· όχι, όμως, για να εξάρω τον εαυτό μου, αλλά για να εκφράσω την απογοήτευσή μου για τον τρόπο με τον οποίον εν τέλει διαψεύσθηκε, καθώς αυτά που επακολούθησαν του θανάτου του απέχουν μακράν όσων ο ίδιος επιθυμούσε να γίνουν.
Γεννημένος στο Κάιρο στις 12 Σεπτεμβρίου 1945, ο Αλέξανδρος Στρατουδάκης αποφοιτά από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1969. Στη συνέχεια μεταβαίνει στις Η.Π.Α., όπου, μετά την εκπαίδευσή του στην πλαστική χειρουργική, εργάζεται για μία δεκαετία ως ιδιώτης. Παράλληλα, μαθητεύει δίπλα στον πρωτοπόρο της κρανιοπροσωπικής χειρουργικής Paul Tessier στο Παρίσι, η χαρισματική φυσιογνωμία του οποίου ενθουσιάζει τον Στρατουδάκη και καθορίζει τη μελλοντική σταδιοδρομία του. Το 1988 εγκαθίσταται μόνιμα στην Αθήνα, δραστηριοποιούμενος επίσης ως ιδιώτης και διαμορφώνοντας σταδιακά τις συνθήκες για τον επόμενο και αναμφίβολα κορυφαίο του στόχο: τη σύσταση ενός φορέα που θα εστιάζει στην αποτελεσματική αντιμετώπιση ασθενών με κρανιοπροσωπικές ανωμαλίες. Ώσπου το 1996 πραγματοποιεί τη φιλοδοξία του, ιδρύοντας από κοινού με τον λογοπαθολόγο Αθανάσιο Ξωφύλλη το Ελληνικό Κρανιοπροσωπικό Κέντρο.
Η επιστημονική ομάδα του Ελληνικού Κρανιοπροσωπικού Κέντρου, την άνοιξη του 2006. Η φωτογραφία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό News Letter των American Cleft Palate–Craniofacial Association και Cleft Palate Foundation (Volume 32, number 3, page 5). Πρόσθια σειρά, από αριστερά: Κανάρης Παναγόπουλος, νευροχειρουργός· Λίλη Νικολοπούλου, περιοδοντολόγος· Αλέξανδρος Στρατουδάκης, πλαστικός–κρανιοπροσωπικός χειρουργός· Αναστασία Φιλοξενίδη, παιδίατρος· Ρεβέκκα Τζόρβα, λογοπαθολόγος· Μαρία Νασίκα, ορθοδοντικός. Οπίσθια σειρά, από αριστερά: Κωνσταντίνος Παπακώστας, ωτορινολαρυγγολόγος· Πανάγος Αρβανίτης, οφθαλμίατρος· Όλγα Καξίρα, πλαστική χειρουργός· Χριστίνα Χάρακα, υπεύθυνη γραμματείας· Δημήτριος Μαυρέας, ορθοδοντικός· Νάγια Λαμπροπούλου, παιδοοδοντίατρος· Χριστόδουλος Λάσπος, ορθοδοντικός.
Το Ελληνικό Κρανιοπροσωπικό Κέντρο (Ε.Κ.Κ.) αποτέλεσε ορόσημο για τα ιατρικά δεδομένα του τόπου μας. Στελεχωμένο από μία πολυάριθμη ομάδα επιστημόνων ποικίλης κατάρτισης, προσέφερε τα μέγιστα στην ολοκληρωμένη προσέγγιση ασθενών με συγγενείς ή επίκτητες κρανιοπροσωπικές ανωμαλίες. Ήταν ό,τι ακριβώς υπαγόρευαν τα πλέον επιτυχημένα μοντέλα και η σύγχρονη οπτική στη διαχείριση των περίπλοκων ετούτων παθήσεων: εξειδικευμένους ανθρώπους σε ένα ευρύτατο φάσμα τομέων, ανταλλαγή εμπειρίας και γνώσης, συστράτευση, σύγκλιση τάσεων σε έναν κοινό παρονομαστή. Στη βάση αυτών ανέπτυξε δράση κι ο Στρατουδάκης, ως εμπνευστής των συνεργατών του και κινητήριος μοχλός στην εξελικτική πορεία του Κέντρου. Κατέθεσε την ενέργεια και το πάθος του προκειμένου να ευδοκιμήσουν οι κόποι· συνέχισε με περίσσιο δυναμισμό ακόμα κι όταν είχαν πια αποδώσει. Παρέμεινε ακμαίος και άοκνος, μέχρι που έφυγε από κοντά μας για πάντα, στις 31 Ιουλίου 2013, χτυπημένος από την επάρατη νόσο.
Ο Αλέξανδρος Στρατουδάκης υπήρξε αναντίρρητα εκείνος που χάραξε τον δρόμο της κρανιοπροσωπικής χειρουργικής στην Ελλάδα. Γεγονός που αρκεί από μόνο του για να τον θυμόμαστε όλοι με θαυμασμό. Εν τούτοις, είμαι υποχρεωμένη να σταθώ και στο ήθος του, στην αξιοπρέπεια και την ανθρωπιά του, στη γνησιότητα των οποίων υποκλίθηκαν όσοι τον γνώρισαν.
Τον συνάντησα για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 2004. Ήταν τότε που, έχοντας ήδη αποκτήσει τον τίτλο της πλαστικής χειρουργού, επιζητούσα να διευρύνω την επιστημονική μου συγκρότηση στο εξειδικευμένο πεδίο των κρανιοπροσωπικών ανωμαλιών και συνδρόμων. Εκείνος με καλοδέχτηκε. Με κατατόπισε πρόθυμα για τη λειτουργία του Ε.Κ.Κ., με σύστησε στους παλαιότερους συνεργάτες του, μου πρότεινε να συμμετάσχω στα χειρουργεία του. Μου φέρθηκε με ειλικρινή συναδελφικότητα και ευγένεια. Λίγες μέρες αργότερα, αισθανόμουν κι εγώ μέλος του Κέντρου.
Δούλεψα στο πλευρό του για μία δεκαετία σχεδόν, περίοδος που αποδείχθηκε ιδιαίτερα γόνιμη και καθοριστική για την επαγγελματική μου πορεία. Ωστόσο, νιώθω την ανάγκη να υπογραμμίσω και τούτο: ο Αλέξανδρος Στρατουδάκης αποτέλεσε για μένα έναν απαράμιλλο δάσκαλο. Μου μετέδωσε την εμπειρία του και τη γνώση του, γενναιόδωρα και δίχως ίχνος κρυψίνοιας. Κι επίσης με τίμησε· με τίμησε λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη γνώμη μου επί ιατρικών ζητημάτων, παραπέμποντάς μου συχνά περιστατικά του, εμπιστευόμενος την παρουσία μου δίπλα του σε όλες, ανεξαιρέτως, τις χειρουργικές επεμβάσεις. Αλλά και αναθέτοντάς μου τη διεκπεραίωση των προγραμματισμένων του χειρουργείων, και μάλιστα εν λευκώ, αμέσως αφότου πληροφορήθηκε την ασθένειά του – αν και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, η όποια ικανοποίησή μου επισκιάσθηκε από τη θλίψη για την τραγική κατάσταση της υγείας του.
Σε κάποια από τις τελευταίες μας συναντήσεις στο ιατρείο του, ο αγαπητός μου δάσκαλος προέβη σε μία ενέργεια που στην ανάμνησή της συγκινούμαι βαθιά: μου δώρισε τα βιβλία του, όλα σχεδόν τα βιβλία του, τα εκατοντάδες επιστημονικά περιοδικά και συγγράμματα που συγκέντρωνε ανελλιπώς στη διάρκεια της καριέρας του. Κι ακόμη αμέτρητα slides, φωτογραφίες, σημειώσεις και έγγραφα, μεταξύ των οποίων και την αλληλογραφία που διατηρούσε με τον Tessier· χειρόγραφα μοναδικής, δίχως άλλο, αξίας. Του είμαι ευγνώμων.
Όπως έχω επισημάνει κι αλλού, υπήρξα η πλέον άμεση και στενή συνεργάτις του καθ’ όλο το διάστημα που ήμουν μαζί του, σε ό,τι αφορούσε θέματα πλαστικής χειρουργικής και κρανιοπροσωπικής, ειδικότερα. Ως εκ τούτου, η επιθυμία του να εξακολουθούσα να συνεισφέρω στο Ε.Κ.Κ., συνιστούσε λογικό επακόλουθο. Ωστόσο, από την εκδήλωση της ασθένειάς του και ύστερα, αυτή η προοπτική αποδείχθηκε αδύνατη, καθώς η νέα πραγματικότητα που εν τω μεταξύ διαφαινόταν να ελέγχει τις τύχες του Κέντρου, ήταν αντίθετη με τις προσωπικές μου αρχές περί επαγγελματικής δεοντολογίας στην άσκηση της ιατρικής, μην επιτρέποντας τελικά την παραμονή μου. Οπότε, ο Στρατουδάκης διαψεύσθηκε. Όμως διαψεύσθηκε κι ακολούθως, όταν λίγο μετά τον χαμό του, το Ε.Κ.Κ. απομακρυνόταν από το νοσοκομείο ΜΗΤΕΡΑ και μεταστεγαζόταν αλλού. Στερούμενο έτσι τον χώρο του, την εστία όπου γεννήθηκε κι εξελίχθηκε. Και την οποία ο Αλέξανδρος Στρατουδάκης αρνήθηκε πεισματικά να εγκαταλείψει –παρά τις έξωθεν δελεαστικές προτάσεις κατά καιρούς–, μαχόμενος επί δεκαοκτώ, συναπτά, έτη για την εύρυθμη λειτουργία του Κέντρου στο φυσικό περιβάλλον του.
Η απώλεια του Αλέξανδρου Στρατουδάκη σηματοδότησε αναπόφευκτα το τέλος μιας εποχής. Παρά ταύτα, η ζωή συνεχίζεται. Και πρέπει να συνεχίζεται. Χρέος δικό μου, λοιπόν, είναι να πορεύομαι με τους συνεργάτες μου στα χνάρια κάποιου που έλαμψε με τη διαδρομή, το έργο και τις αξίες του, αφήνοντας σε όσους αγωνίζονται να μην τον προδώσουν μια πολύτιμη παρακαταθήκη.
⁽¹⁾ Μεταχρονολογημένη σημείωση: βλ. Plast Reconstr Surg 133(5): 1313, 2014