Μετά την προαπαιτούμενη διετή άσκησή μου στη γενική χειρουργική και την εκπλήρωση της υποχρεωτικής υπηρεσίας υπαίθρου ως αγροτική ιατρός, ξεκινά ουσιαστικά η εκπαίδευσή μου στην πλαστική χειρουργική. Έτσι, τον Σεπτέμβριο του 1995 διορίζομαι ως ειδικευόμενη στο Τμήμα Πλαστικής και Επανορθωτικής Χειρουργικής του Περιφερειακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών Ο ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ. Απουσία άλλων μονάδων πλαστικής χειρουργικής στην ευρύτερη Περιφέρεια της Δυτικής Ελλάδας και της Πελοποννήσου, η συγκεκριμένη κλινική εφημερεύει σε καθημερινή βάση· τούτο συνεπάγεται την ευθύς εξαρχής έκθεσή μου σε πλήθος περιστατικών ποικίλης βαρύτητας, επειγόντων και μη. Ξεχωρίζουν εκείνα των τραυμάτων και εγκαυμάτων, γεγονός που με ωθεί σε ταχεία εκμάθηση των τεχνικών λήψης και εφαρμογής δερματικών μοσχευμάτων,⁽¹⁾ σε διαρκή προαγωγή των δεξιοτήτων μου στη χειρουργική των κρημνών,⁽²⁾ σε εξοικείωσή μου με τη μικροχειρουργική (με κύριο πεδίο τη χειρουργική της άκρας χειρός), όπως και σε κατανόηση των μηχανισμών επούλωσης και σε αφομοίωση της παθοφυσιολογίας των εγκαυμάτων εν γένει (θερμικών, ηλεκτρικών, χημικών, εισπνευστικών). Τη δεδομένη περίοδο, άλλωστε, συμμετέχω ενεργά στην ομάδα που επιχειρεί τις πρώτες μείζονες μικροχειρουργικές επεμβάσεις στην κλινική και οι οποίες αφορούν σε τρεις περιπτώσεις επιτυχούς μεταφοράς ελεύθερων κρημνών.⁽³⁾ Τέλος, για λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά και λόγω έλλειψης ιδιωτών πλαστικών χειρουργών στην Πάτρα εκείνη την εποχή, η επαφή μου με την αισθητική χειρουργική κρίνεται ως μάλλον επαρκής και πολύπλευρη. Αυτό σημαίνει ότι, όχι μόνον εκτίθεμαι σε όλη την γκάμα των παραδοσιακών επεμβάσεων (ωτο-, ρινο-, βλεφαρο-, κοιλιο-πλαστική, λιποαναρρόφηση, αυξητική, μειωτική και ανόρθωση μαστών, γυναικομαστία, face lift), αλλά και ότι μου προσφέρεται η δυνατότητα να πραγματοποιήσω ικανό αριθμό εξ αυτών, υπό την εποπτεία και καθοδήγηση εμπειρότερων χειρουργών.
Επόμενος σταθμός στην εκπαίδευσή μου η Μεγάλη Βρετανία, όπου τον Σεπτέμβριο του 1998 προσλαμβάνομαι ως έμμισθη ειδικευόμενη (Senior House Officer – SHO)⁽⁴⁾ στο Τμήμα Πλαστικής και Επανορθωτικής Χειρουργικής του West Norwich Hospital στο Norwich. Έχοντας ήδη στο μεταξύ επισκεφθεί τη συγκεκριμένη μονάδα και γνωρίζοντας, ως εκ τούτου, τις δομές και τις ιδιαιτερότητες στον τρόπο της λειτουργίας της, αυτή τη φορά μου δίνεται μια ουσιαστικότερη ευκαιρία να ενταχθώ στο βρετανικό NHS (National Health System). Συγχρόνως αντιμετωπίζω την πρόκληση να ανταπεξέλθω στις υψηλές απαιτήσεις ενός τέτοιου μοντέλου· δεδομένης, ωστόσο, της εμπειρίας που έχω αποκομίσει στην Πάτρα, προσαρμόζομαι άμεσα. Πέραν αυτού, από την πρώτη στιγμή μού παρέχεται η ευχέρεια να χειρουργώ ως έναν βαθμό ανεξάρτητα –ενεργώντας εν πολλοίς ως Acting Registrar–,⁽⁵⁾ τόσο κατά τη διάρκεια των εφημεριών όσο και στις προγραμματισμένες λίστες των χειρουργείων. Το έγκαυμα και το τραύμα έχουν και πάλι τον μείζονα λόγο –προπάντων το τραύμα της άκρας χειρός–, κι επίσης η αισθητική χειρουργική του μαστού. Τα νέα πεδία στον γνωστικό μου ορίζοντα συνίστανται στις ευρύτερες εφαρμογές της μικροχειρουργικής, όπως στην αποκατάσταση του μαστού και των ελλειμμάτων των κάτω άκρων, καθώς και στη χειρουργική ογκολογία κεφαλής και τραχήλου. Ταυτόχρονα, όμως, με τους ενήλικες, επιδίδομαι πλέον και στη χειρουργική παίδων και νεογνών, είτε σε ό,τι έχει να κάνει με τα επείγοντα (τραύμα, έγκαυμα κ.λπ.) είτε με τα τακτικά περιστατικά, ο κύριος όγκος των οποίων αφορά σε συγγενείς ανωμαλίες προσώπου, κορμού, άκρων –με προεξάρχουσες τις σχιστίες χείλους και υπερώας– και σε δευτερογενείς δυσμορφίες.
Σε συνέχεια με την εκπαίδευσή μου στο Norwich, τον Φεβρουάριο του 1999 καταλαμβάνω θέση SHO στη Μονάδα Πλαστικής Χειρουργικής και Γναθοχειρουργικής του Wordsley Hospital στο Stourbridge. Εκεί εργάζομαι για έναν χρόνο, σε τομείς και ρυθμούς ανάλογους με του Norwich, εξελίσσοντας περαιτέρω την πρακτική μου. Αξίζει να σταθώ στην πληθώρα συμμετοχών μου σε επεμβάσεις αποκατάστασης του προσωπικού νεύρου, καθώς και στην τύχη να μαθητεύσω, καθ’ όλο εκείνο το δωδεκάμηνο, δίπλα στον Mr Aiwar Bracka, χειρουργό παγκοσμίου μεγέθους και αναγνώρισης, λόγω της καθοριστικής συμβολής του στην τελειοποίηση των τεχνικών διόρθωσης των συγγενών ανωμαλιών του ουρογεννητικού συστήματος και ειδικότερα του υποσπαδία.
Ακολούθως επιστρέφω στη μονάδα του Norwich, αποδεχόμενη με ιδιαίτερη –ομολογουμένως– ικανοποίηση να αναλάβω καθήκοντα ως Registrar.⁽⁶⁾ Ο ρόλος μου είναι σαφώς αναβαθμισμένος· εν τούτοις, αυτό συνεπάγεται και αυξημένες υποχρεώσεις, οι οποίες σχετίζονται αφενός με τα ολοένα και υψηλότερου επιπέδου χειρουργεία που περατώνονται με δική μου ευθύνη (με σοβαρότερα όλων τα επείγοντα μικροχειρουργικής φύσεως, όπου απαιτούνται αναστομώσεις αγγείων και νεύρων, συρραφές τενόντων κ.τ.λ.), αφετέρου με την επίβλεψη των SHO που εκπαιδεύονται πλέον κοντά μου. Εν τέλει όλα βαίνουν καλώς, με τη συγκεκριμένη περίοδο να αποδεικνύεται η πιο ώριμη και εποικοδομητική στη μέχρι τότε πορεία μου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ολοκληρώνεται η θητεία μου σε νοσοκομεία της Βρετανίας, μετά και τη λήξη της σύμβασής μου στο Norwich, τον Αύγουστο του 2000.
Δύο μήνες αργότερα (Οκτώβριος 2000) και πέντε χρόνια αφ’ ότου ξεκίνησα, επανέρχομαι στην αρχική μου μονάδα στην Πάτρα· αυτή τη φορά ως κλινική συνεργάτις σε μικροχειρουργικές αποκαταστάσεις ελλειμμάτων κεφαλής και τραχήλου. Εκεί παραμένω έως τον Μάρτιο του 2001, οπότε διορίζομαι ως ειδικευόμενη στο Τμήμα Πλαστικής και Επανορθωτικής Χειρουργικής του Ελληνικού Αντικαρκινικού Ινστιτούτου Ο ΑΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ, προκειμένου να συμπληρώσω το εναπομένον διάστημα άσκησής μου στην ειδικότητα. Η εν λόγω κλινική –όπως και γενικά το νοσοκομείο, εξάλλου– εστιάζει, κατά το μεγαλύτερο μέρος της δράσης της, στην αντιμετώπιση νεοπλασιών· ως εκ τούτου, μου δίνεται η ευκαιρία να εντρυφήσω στο αντικείμενο. Παράλληλα εμπλουτίζω την εμπειρία μου στη μεταφορά ελεύθερων κρημνών, κυρίως σε ενδοστοματικές αποκαταστάσεις κατόπιν ογκολογικών εκτομών. Ώσπου έναν χρόνο μετά, κι έχοντας εν τω μεταξύ αποκτήσει τον ευρωπαϊκό τίτλο στην ειδικότητα της πλαστικής χειρουργικής στο Graz της Αυστρίας (European Board of Plastic Reconstructive and Aesthetic Surgery –EBOPRAS–, Νοέμβριος 2001), αποκτώ και τον αντίστοιχο ελληνικό στην Αθήνα (Απρίλιος 2002).
Ξεχωριστή στην εξέλιξή μου, θεωρώ την επί πενταετίας (1998–2002) συμμετοχή μου σε μία ομάδα πλαστικών χειρουργών, στόχος της οποίας υπήρξε η πειραματική διερεύνηση νέων κρημνών στην αποκατάσταση ελλειμμάτων του κάτω άκρου. Βάσει των αποτελεσμάτων μας, προτείναμε α) τους μυϊκούς κρημνούς των κεφαλών του γαστροκνημίου (ήτοι, τον ανάστροφο της έσω κεφαλής ή αμφότερες τις κεφαλές σε έναν αγγειακό μίσχο), β) τον μυϊκό κρημνό της βραχείας κεφαλής του δικέφαλου μηριαίου μυός, γ) τους ανάστροφους περονιαίους μύες en bloc, δ) τον κρημνό του περιτενοντίου του Αχίλλειου τένοντα. Οι τρεις πρώτες προτάσεις μας βραβεύθηκαν ως Ανακοινώσεις σε διαδοχικά συνέδρια της Ελληνικής Εταιρείας Πλαστικής Επανορθωτικής και Αισθητικής Χειρουργικής (1999, 2001, 2003), η 1η και η 2η δημοσιεύθηκαν σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, η 1η και η 3η εφαρμόσθηκαν σε κλινικές περιπτώσεις, και μάλιστα ως πρώτες παγκόσμια (για την 1η βλ. Scand J Plast Reconstr Surg Hand Surg 40: 120, 2006), ενώ η 4η απέσπασε εγκωμιαστικά σχόλια κατά την παρουσίασή της στο Birmingham της Μεγάλης Βρετανίας, στο συνέδριο της British Association of Plastic Surgeons τον Ιούλιο του 2000.
Από την απόκτηση του τίτλου της ειδικότητας κι έπειτα, δραστηριοποιούμαι επαγγελματικά στην αισθητική και επανορθωτική χειρουργική ως ιδιώτις. Ωστόσο, μερικούς μήνες αργότερα επιδιώκω και συναντώ τον πλαστικό–κρανιοπροσωπικό χειρουργό, Αλέξανδρο Στρατουδάκη. Σκοπός μου είναι να διευρύνω την επιστημονική μου συγκρότηση, στρέφοντας το ενδιαφέρον μου σε έναν χώρο με τον οποίον δεν έχω ασχοληθεί επαρκώς: αυτόν της κρανιοπροσωπικής χειρουργικής. Και ο Στρατουδάκης αποτελεί φυσιογνωμία στον εν λόγω τομέα, με σπουδές στις ΗΠΑ και θητεία δίπλα στον πρωτοπόρο και πατέρα της κρανιοπροσωπικής χειρουργικής, Paul Tessier. Έτσι, τον Ιανουάριο του 2004, και παράλληλα με τις προσωπικές μου δραστηριότητες, ξεκινώ να μαθητεύσω κοντά του. Βεβαίως, το αντικείμενο είναι τεράστιο· εν τούτοις πετυχαίνω και αναπτύσσω σταδιακά τις δεξιότητες και τις γνώσεις μου στο πλήρες φάσμα των κλινικών περιπτώσεων, όπως στις σχιστίες (χείλους, υπερώας, προσώπου), στις κρανιοσυνοστεώσεις, στις διάφορες άλλες δυσπλασίες συγγενούς αιτιολογίας (μικρωτία, συνδακτυλίες, μελαγχρωματικούς σπίλους κ.τ.λ.), καθώς και στις δυσμορφίες προσωπικού και εγκεφαλικού κρανίου συνεπεία συνδρόμων, τραυμάτων ή προγενέστερων χειρουργικών επεμβάσεων. Επιπλέον, αποκτώ εμπειρία στις ιδιαίτερες τεχνικές που απαιτούνται για τη διόρθωση των παραπάνω ανωμαλιών και οι οποίες αφορούν στη λήψη και εφαρμογή οστικών μοσχευμάτων, στις οστεοσυνθέσεις, στον διατατικό εφελκυσμό κ.ά. Στα συγκεκριμένα πεδία εξειδικεύομαι για μία δεκαετία σχεδόν, διάστημα κατά το οποίο αρχίζω να διαγράφω και τη δική μου, ανεξάρτητη πορεία ως κρανιοπροσωπική χειρουργός. Συγχρόνως, συνεχίζω δίπλα στον Στρατουδάκη, ως η πλέον άμεση και στενή συνεργάτις του, μέχρι τον αναπάντεχο και πρόωρο χαμό του στις 31 Ιουλίου 2013.
Τέλος, θα ήθελα να σταθώ σε μία παρένθεση κατά την προαναφερθείσα περίοδο. Πρόκειται για την επάνοδό μου στο Norwich, στη μονάδα όπου εκπαιδεύθηκα ως SHO και Registrar, όταν η επικεφαλής του τμήματος, Ms Elaine Sassoon, μου προσέφερε θέση Locum Consultant.⁽⁷⁾ Η πρότασή της ήταν άκρως τιμητική για εμένα· ως εκ τούτου, είχα μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να εργασθώ εκ νέου εκεί, και μάλιστα στην υψηλότερη βαθμίδα του NHS – έστω και αν, λόγω υποχρεώσεων στην Ελλάδα, δεν κατέστη δυνατόν να παραμείνω περισσότερο από έναν μήνα (Ιανουάριος 2008).
⁽¹⁾ Δερματικό μόσχευμα: ελεύθερο τμήμα δέρματος το οποίο χρησιμοποιείται για την κάλυψη ελλείμματος ιστών συνεπεία τραύματος, εγκαύματος, χειρουργικής εκτομής κ.λπ. Η βιωσιμότητα του μοσχεύματος εξασφαλίζεται μέσω της επαναιμάτωσής του από τους ιστούς που καλύπτει.
⁽²⁾ Κρημνός: τμήμα ιστών (δέρματος, λίπους, μυός κ.λπ.) το οποίο μεταφέρεται για την κάλυψη ελλείμματος, δίχως ωστόσο να αποσπάται τελείως από την περιοχή όπου παρασκευάζεται, προκειμένου να διατηρείται η αιμάτωσή του.
⁽³⁾ Ελεύθερος κρημνός: κρημνός που αποσπάται τελείως από την περιοχή όπου παρασκευάζεται. Για τον λόγο αυτό, η περαιτέρω βιωσιμότητά του απαιτεί αναστομώσεις των αγγείων του (μίας αρτηρίας και τουλάχιστον μίας φλέβας) με αντίστοιχα αγγεία της περιοχής όπου μεταφέρεται. Οι αναστομώσεις λαμβάνουν χώρα με μικροχειρουργική τεχνική, κάτι που προϋποθέτει χρήση μεγεθυντικών γυαλιών ή μικροσκοπίου.
⁽⁴⁾ Senior House Officer (SHO): πρόκειται για τον αντίστοιχο τίτλο του ειδικευόμενου ιατρού στην Ελλάδα.
⁽⁵⁾ Acting Registrar: άτυπος τίτλος, μεταξύ SHO και Registrar. Ο Acting Registrar έχει την ευχέρεια να αναλαμβάνει περισσότερες πρωτοβουλίες σε σχέση με τον SHO, όμως λιγότερες σε σχέση με τον Registrar.
⁽⁶⁾ Registrar: τίτλος μεταξύ SHO και Consultant (ο Consultant αντιστοιχεί στον διευθυντή κλινικής στην Ελλάδα). Ο ρόλος του Registrar μοιάζει κάπως με εκείνον του επιμελητή, καθώς αμφότεροι λειτουργούν γενικώς αυτόνομα· εν τούτοις, σε αντίθεση με τον επιμελητή, ο Registrar δεν έχει αποκτήσει τον τίτλο της ειδικότητας.
⁽⁷⁾Locum Consultant: τίτλος που αποδίδεται στον προσωρινό αντικαταστάτη ενός Consultant. Σημειώνεται πως οι μονάδες στο NHS στελεχώνονται από αρκετούς Consultants, με επικεφαλής καθέναν από αυτούς εκ περιτροπής.